امروزه جار یکی از بهترین و پرکاربردترین وسیله بسته بندی و نگهداری در خدمت انسان است به نحوی که شاید بتوان گفت زندگی انسان بدون این جارها با مشکلات فراوانی روبرو خواهد شد . شاید کمی اغراق آمیز به نظر آید اما بدون استفاده از این جارهای شیشه ای و پلاستیکی و غیره امکان نگهداری از عسل ، مربا ، ترشیجات ، خیارشور ، زیتون قهوه ، دمنوش ، سس ، کشک ، حبوبات ، آ جیل ، دانه های روغنی ، چای ، سالاد ، خاویار ، خرما وزغفران و نگهداری حبوبات در آشپزخانه و بسیاری از مواد غذایی دیگربه این سهولت امکان پذیر نخواهد بود .
انسانهااز دیر باز برای نگهداری مواد غذایی از ظروف سفالی استفاده می کردند این ظروف اشکال متفاوتی داشت و برای بستن درب انها پی حیوانات و یاموم زنبور عسل به کار برده میشد . باستان شناسان معتقدند که سومریها در هزاره سوم قبل از میلاد با شیشه آشنا شدند . رومن کریشمن ظروف شیشه ای زیادی از معبد چغازنبیل حفاری کرده است.
.گروهی عقیده دارند که شیشه گری زیر مجموعه کوزه گری می باشد که قدمتی 7000 سال قبل از میلاد مسیح دارد اما باز هم زمان دقیقی از اینکه انسانها از چه زمانی شروع به نگهداری مواد غذایی در ظروف شیشه ای کرده اند دردست نیست . با این وجود تا قبل از سال 1858 میلادی انسانها در کلیه مکانها از شیشه برای نگهداری مواد غذایی استفاده می کرده اند و کماکان برای بستن دربها ازروشهای سنتی مانند پی حیوانات و موم زنبور عسل یا چوب پنبه برای بطریها استفاده می شده . سرانجام در ان سال شخصی به نام میسن (john mason) در نیویورک سیتی آمریکا ماشینی اختراع کرد که می توانست ظروف شیشه ای را به نحوی دندانه دار کند که ان را برای بستن درپوشهای پیچی (screwed-on lids) سازگاز نماید . از آن پس ظروف شیشه ای جار با دربهایی از جنس روی که یک حلقه پلاستیکی دورش قرار داشت به بازار عرضه شد حلقه پلاستیکی تعبیه شده روی درب مانع از عبور مایعات و هوا به داخل شیشه و بالعکس می شد .از آن پس استفاه گسترده از جارهای میسن در امریکا و بعد در اروپا و سرتاسر جهان جهت بسته بندی تجاری مواد غذایی گسترش پیدا کرد.در همان زمان در شهر بوفالو در نیویورک سیتی ویلیام کارلوس بال و برادرانش لوییز، لورنزو ، فرانک ، ادموند ، بورک ، جورج و الکساندر در تجارت تولید جارهای حلبی پوشیده شده با چوب برای نگهداری روغن و پی حیوانات و رنگ در حال فعالیت بودند . درسال 1883 برادران بال روش خود را ازتولید جارهای حلبی پوشیده شده با چوب به جارهای شیشه ای به تقلید از میسن تغییر دادند و در سال 1866 شیشه های جار برای نگهداری میوه ها و کمپوتها را طراحی کردند و برای بستن جارهای شیشه ای از تکنیک میسن که دندانه دار کردن شیشه ها با دستگاه خاص بود استفاده نمودند. پس از انکه کمپانی برادران بال دچارحریق گردید آنها تجارت خود را از بوفالو در نیویورک به ایالت ایندیانا منتقل کردند زیرا در آن سالها به خاطر کشف گاز در آن ایالت می توانستند از کوره های بزرگ با حرارت بالا برای تولید انبوه شیشه استفاده کنند. آین فرآیند باعث شد در مدت کوتاهی نگهداری از میوه و کمپوت در جارهای شیشه ای در تمام ایالات امریکا و اروپا به شدت رواج پیدا کند. این فرآیند روبه رشد توسط کمپانی کر تکمیل و به یک تجارت جهانی تبدیل شد.
الکساندر کر کارخانه تولید جارهای بسته بندی میوه را تولید کرد که این کارخانه جزاولین کارخانه هایی بود که غیر از تولید شیشه های جار برای نگهداری میوه به بحث سیل کردن (آب بندی) توجه ویژه ای داشت.
به علاوه آنها اولین کارخانه ای بودند
که جارهایی با دهانه هایی با قطر بزرگ تولید کرد که سبب سهولت پر کردن میوه ها در آن می شد آنها همچنین با یک مخترع به نام جویس لاندزبرگر همکاری کردند و اولین کسانی بودند که دربهای فلزی تولید کردند که دربهای انها دارای واشر آب بندی دایم بود که با حرارت دیدن کاملا به شیشه میچسبید و از ورود هر گونه جرم خارجی به آن جلو گیری میکرد. این موارد شیشه های انها را به شیشه های پرطرفدار تبدیل کرد که علاوه بر انکه این شیشه ها اارزان بود استفاه از انها نیز بسیار کاربردی و آسان و برای نگهداری طولانی مدت مواد غذایی بسیار کارا بود. لازم به ذکر است این شیوه تولید شیشه تا به امروز نیز ادامه دارد.
قابل توجه است که که هنوز مانند 2000 سال پیش ، 90 درصد تمام شیشه‌های جهان از آهک ، سیلیس و کربنات سدیم تشکیل یافته‌اند.
اجزای اصلی ششه عبارتند از : ماسه ، آهک و کربنات سدیم هر ماده خام دیگر ، جزء فرعی تلقی میشود، که بر اثر استفاده از آن ، نتایج مهمی بدست آید کربنات سدیم نقش کمکی درذوب شیشه را دارد . سولفات سدیم و کلرات سدیم موجب از بین رفتن حباب های موجود در شیشه می شود .
استفاده از نیترات سدیم باعث می شود رنگ سبزی که در بعضی از شیشه ها به علت وجود اکسید آهن دیده می شود از بین برود .
استفاده از اکسید سرب برای ساختن شیشه های مرغوب مثل کریستال ها ست که باعث درخشندگی شیشه می شود.
استفاده از نیترات سدیم باعث می شود رنگ سبزی که در بعضی از شیشه ها به علت وجود اکسید آهن دیده می شود از بین برود .
استفاده از اکسید سرب برای ساختن شیشه های مرغوب مثل کریستال ها ست که باعث درخشندگی شیشه می شود.
مراحل کلی تولید شیشه به شرح ذیل است .
- ذوب
با ورود مواد اولیه به داخل کوره ، این مرحله شروع می شود و تا لحظه ای که آخرین ذرات مواد ذوب شود، ادامه می یابد. وقتی که بار وارد کوره می شود، مراحل زیر بر روی آن انجام می گیرد:
- از دست دادن رطوبت، منظور رطوبت همراه مواد اولیه می باشد؛
- انجام واکنش های شیمیائی بین اجزاء مواد اولیه و یا تجزیه آنها و آزاد شدن گازها؛
- ایجاد فازهای مذاب ناشی از ذوب اجزاء با نقطه ذوب پایین یا محصولات حاصل از واکنش های اولیه؛
- حل شدن باقی مانده ذرات جامد در مذابهای تشکیل شده و ایجاد یک مذاب همگن؛
- فراریت اجزائی از مواد اولیه
- خارج شدن حبابهای گاز ناشی از واکنش های مواد اولیه و یا هوای محبوس بین ذرات.
- تصفیه
خروج گاز از داخل مذاب که به صورت حباب خیلی ریز و یا درشت می باشند، در این مرحله انجام می گیرد . صعود حبابها به سطح با افزایش دما نسبت مستقیم دارد . مواد اولیه تصفیه کننده ب ه کار برده شده ، عبارتند از: اکسید ارسنیک، آنتیموان، سولفیت سدیم و کلرور سدیم.
- هموژنه کردن
هموژنه شدن مذاب به طوری که ترکیب شیشه در تمام نقاط یکسان باشد . هموژنه نبودن شیشه باعث اشکالات و نامقاوم بودن در برابر تنش می شود.
- کاهش درجه حرارت
کاهش درجه حرارت 1200 درجه سانتی گراد می باشد که این درجه حرارت بالا ، عمل - معمولاً مذاب دارای درجه حرارت 1300 تصفیه را راحت تر می کند. البته چنین مذابی را نمی توان شکل داد . از این رو باید به تدریج درجه حرارت آن را پائین بیاوریم تا بتوانیم عمل شکل گیری را انجام دهیم در کوره مخزنی ، مواد پیمانه از یک سر مخزن بزرگی که از جنس بلوکهای نسوز است، وارد میشوند. این کوره‌ها با گاز یابرق گرم می شوند .
با توجه به توانایی آجر نسوز کوره برای تحمل انبساط ، دمای کوره‌ای که به‌تازگی شروع به تولید کرده است، روزانه تنها به اندازه معینی افزایش می‌یابد. پس از گرم شدن کوره بازیابی گرما ، در تمام اوقات دمایی که دست‌کم معادل با 1200 درجه سانتی‌گراد است، همچنان حفظ میشود. بخش زیادی از گرما به جهت تابش در کوره تلف میشود و در واقع مقدار بسیار کمتری از گرما برای ذوب شیشه به‌مصرف می‌رسد. در هر حال ، دمای دیواره‌های کوره ممکن است چنان بالا رود که شیشه مذاب آنها را حل کند یا بپوساند، مگر اینکه اجازه داده شود دیواره‌ها ضمن تابش مقداری خنک شوند. به‌منظور کاهش کنش شیشه مذاب ، غالبا در دیواره‌های کوره ، لوله‌های آب خنک‌کن کار گذاشته میشود
شیشه را می‌توان با قالب‌گیری ماشینی یا دستی شکل داد. عامل مهمی که باید در قالب‌گیری ماشینی شیشه مدنظر داشت، این است که طراحی ماشین باید چنان باشد که کالای موردنظر ، ظرف چند ثانیه کاملا شکل گیرد. در طی این زمان نسبتا کوتاه ، شیشه از حالت یک مایع گرانرو به جامدی شفاف تبدیل میشود. در نتیجه به‌سهولت می‌توان دریافت که حل مشکلات طراحی همچون جریان گرما ، پایداری فلزات و لقی یاتاقانها بسیار پیچیده است و موفقیت چنین ماشینهایی به مهندس شیشه کمک شایانی می‌کند.
شیشه پنجره ، شیشه جام ، شیشه شناور ، شیشه نشکن و مشجر ، شیشه دمشی و … ، با ماشین شکل داده میشوند .
با توجه به توانایی آجر نسوز کوره برای تحمل انبساط ، دمای کوره‌ای که به‌تازگی شروع به تولید کرده است، روزانه تنها به اندازه معینی افزایش می‌یابد. پس از گرم شدن کوره بازیابی گرما ، در تمام اوقات دمایی که دست‌کم معادل با 1200 درجه سانتی‌گراد است، همچنان حفظ میشود. بخش زیادی از گرما به جهت تابش در کوره تلف میشود و در واقع مقدار بسیار کمتری از گرما برای ذوب شیشه به‌مصرف می‌رسد. در هر حال ، دمای دیواره‌های کوره ممکن است چنان بالا رود که شیشه مذاب آنها را حل کند یا بپوساند، مگر اینکه اجازه داده شود دیواره‌ها ضمن تابش مقداری خنک شوند. به‌منظور کاهش کنش شیشه مذاب ، غالبا در دیواره‌های کوره ، لوله‌های آب خنک‌کن کار گذاشته میشود
شیشه را می‌توان با قالب‌گیری ماشینی یا دستی شکل داد. عامل مهمی که باید در قالب‌گیری ماشینی شیشه مدنظر داشت، این است که طراحی ماشین باید چنان باشد که کالای موردنظر ، ظرف چند ثانیه کاملا شکل گیرد. در طی این زمان نسبتا کوتاه ، شیشه از حالت یک مایع گرانرو به جامدی شفاف تبدیل میشود. در نتیجه به‌سهولت می‌توان دریافت که حل مشکلات طراحی همچون جریان گرما ، پایداری فلزات و لقی یاتاقانها بسیار پیچیده است و موفقیت چنین ماشینهایی به مهندس شیشه کمک شایانی می‌کند.
شیشه پنجره ، شیشه جام ، شیشه شناور ، شیشه نشکن و مشجر ، شیشه دمشی و … ، با ماشین شکل داده میشوند .
به‌منظور کاهش کرنش در تمام کالاهای شیشه‌ای ، اعم از آنکه به روشهای ماشینی یا دستی قالب‌گیری شده‌اند، لازم است که تحت عملیات تابکاری قرار گیرند. بطور خلاصه ، عملیات تابکاری دو بخش دارد
اول ، نگه داشتن توده‌ای از شیشه در دمایی بالاتر از یک دمای بحرانی معین تا زمانی که میزان کرنش درونی ، ضمن ایجاد یک سیلان پلاستیکی ، کمتر از یک مقدار حداکثر از پیش تعیین شده گردد.
دوم ، خنک کردن تدریجی این توده تا دمای اتاق به‌نحوی‌که مقدار کرنش همچنان کمتر از آن میزان حداکثر باقی بماند. تابدان یا آون تابکاری چیزی بیش از یک محفظه گرم و به‌دقت طراحی شده نیست که در آن سرعت خنک کردن چنان کنترل میشود که شرایط گفته شده رعایت شود. ایجاد یک رابطه کمی میان تنش و شکست مضاعف ناشی از تنش ، متخصصان شیشه را قادر به طراحی شیشه ای کرده است که می‌تواند شرایط خاصی از تنش‌های مکانیکی و گرمایی را تحمل کند.
با استفاده از این اطلاعات ، مهندسان ، مبنایی برای تولید تجهیزات پیوسته تابکاری یافته‌اند. این تجهیزات ، مجهز به وسایل خودکار تنظیم دما و گردش کنترل شده هستند که امکان انجام بهتر تابکاری با هزینه سوخت پایین‌تر و ضایعات کمتر محصول را فراهم می‌آورند
دوم ، خنک کردن تدریجی این توده تا دمای اتاق به‌نحوی‌که مقدار کرنش همچنان کمتر از آن میزان حداکثر باقی بماند. تابدان یا آون تابکاری چیزی بیش از یک محفظه گرم و به‌دقت طراحی شده نیست که در آن سرعت خنک کردن چنان کنترل میشود که شرایط گفته شده رعایت شود. ایجاد یک رابطه کمی میان تنش و شکست مضاعف ناشی از تنش ، متخصصان شیشه را قادر به طراحی شیشه ای کرده است که می‌تواند شرایط خاصی از تنش‌های مکانیکی و گرمایی را تحمل کند.
با استفاده از این اطلاعات ، مهندسان ، مبنایی برای تولید تجهیزات پیوسته تابکاری یافته‌اند. این تجهیزات ، مجهز به وسایل خودکار تنظیم دما و گردش کنترل شده هستند که امکان انجام بهتر تابکاری با هزینه سوخت پایین‌تر و ضایعات کمتر محصول را فراهم می‌آورند
محصوالت شیشه ا ی با روشهای دستی و دستگاهی شکلدهی میشوند شیشه گری هنر شکلدادن مذاب شیشه است. در این روش محصولات مختلفی از مذاب شیشه به وسیله دست و ابزارهای متعدد تولید میشود .
معرفی روش های مختلف تولید
ظروف شیشه ای به سه روش قابل تولید می باشد که عبارتند از:
1- روش سنتی ( دستی )
2- روش نیمه اتوماتیک
3- روش اتوماتیک
انواع روش تولید سنتی
تولید شیشه به روش دستی با روشهای متعددی انجام میشود که پرکاربردترین آنها شامل شیشه گری دستی ، دمیدن در قالب به روش دمیدن دستی و دمیدن در قالب به روش نیمه دستی و با شعله است .
انواع روش تولید اتوماتیک
روش دمیدن و دمیدن
وقتی شیشه مذاب شده داخل قالبی به نام Blank ریخته شود. جریان هوای فشرده به داخل قالب دمیده می شود و مواد مذاب را به انتهای قالب می فشارد تا دهانه یا قسمت انتهایی بطری یا پاچ شکل گیرد. بعد دوباره از محل دهانه، هوای فشرده به داخل ماده مذاب شیشه دمیده می شود تا فضای داخلی بطری شکل بگیرد و ماده مذاب تا جایی باد شود که شکل قالب را به خود بگیرد. محصول بدست آمده شکل اولیه بطری یا پارچ شیشه ای می باشد، اما ضخامت دیواره آن زیاد است؛ لذا این محصول دوباره حرارت داده می شود و در قالب نهایی قرار گرفته و عمل دمیدن یا مکش انجام می شود تا هم شکل قالب نرا بگیرد و هم دیوار آن به ضخامت مورد نظر برسد. ظروف بدست آمده جهت رفع استرس های بوجود آمده روی سطح شیشه در طول مرحله تولید تولید به کوره پخت برده می شوند و در شرایط کاملا کنترل شده سرد می شوند.
روش تولید پرس و دمیدن
تکه ای از مذاب شیشه ا داخل قالب اولیه ریخته می شود و با کمک پیستون ماده مذاب را به داخل می فشارد تا شکل قالب را به خود بگیرد. و مراحل بعدی تولید به روش دمیدن و دمیدن است .
به طور کلی خطوط تولید به کار رفته در صنایع، به صورتهای زیر می باشد:
1- خط تولید مستقیم:
در این خط تولید مواد خام از یک طرف وارد شده و از طرف دیگر محصولات خارج می شوند . در این روش دستگاههای مورد استفاده پشت سر هم و ب ه طور مستقیم قرار گرفته اند. این روش بیشتر در کارهای مونتاژ و امثال آن بیشتر استفاده می شود.
2- خط تولید U شکل:
در این خط تولید ، دستگاهها طوری قرار می گیرند که یک حالت U شکل بدهند و بیشتر در مواردی به کار می برند که سرعت تولیدات بالا می باشد. در این خط تولید ، مواد اولیه و محصولات تقریباً از یک طرف
کارگاهها وارد و خارج می شوند. این خط تولید به خاطر اینکه در مساحت کار گاهها صرفه جوئی می کند و نظارت بر کیفیت و کنترل نیز بهتر انجام می گیرد، بیشتر مورد استفاده می باشد.
3- خط تولید سیکلی (دایره ای):
در این خط تولید ، تقریباً مواد اولیه و محصولات از یک نقطه وارد و خارج می شود. در این مورد دستگاههای مورد استفاده به صورت دایره ای قرار گرفته و کنترل کننده در مرکز می باشد . بیشتر برای سیستمهایی استفاده می شود که از دستگاههای اتوماتیک بیشتر استفاده شود . در تولید بالا و سیستم بسته بندی اتوماتیک، نیز از این مورد بیشتر استفاده می کنند.
4- خط تولید زیگزاگ:
این خط تولید که بیشتر به صورت مارپیچی می باشد ، در خط تولیدهائی که محدودیت جا دارد ، مورد استفاده قرار می گیرند. کنترل کیفیت در این مورد سخت تر از موارد دیگر می باشد. با توجه به مطالب
از مزایای استفاده از شیشه اینکه
شيشه از نظر شيميايي خنثي است به عبارت دیگر با ماده محتوي خود هيچگونه واكنشي انجام نمي دهد. طعم و مزه محصول بسته بندي شده در شيشه بدون تغيير حفظ مي شود
ظروف شيشه ای دارای استحكام مناسبی است و در اشكال، اندازه ها و رنگ هاي مختلف قابل تولید است شيشه به خاطر اینکه شفاف است اجازه رؤيت محتویات خود را به خريدار میدهد همچنین باعث سهولت در عرضه آن توسط فروشنده ها در فروشگاه هاي مختلف مي شود
امروزه بیش از صدها نوع از اجناس و مواد در بسته های شیشه ای بسته بندی می شوند و با کیفیت
عالی به بازار فروش عرضه می شوند. البته باید متذکر شد که علم شیشه و شیشه گری در ایران
نیز از زمانهای قبل بوده و هم اکنون نیز رو به رشد است
استفاده از شیشه برای امور بسته بندی بعد از جنگ جهانی دوم همواره سیر صعودی داشته است. چرا
که شیوه های تولید سریع و پیوسته و اتوماسیون تولید جارها و پرکردن آنها به تولیدکنندگان این امکان را داده که از پس تقاضای فراروان مشتریهابر آیند و قیمت آنها را پایین نگه دارند. در نتیجه پژوهشگران راههایی برای اصلاح هر چه بیشتر مقاومت مکانیکی و شیمیایی ظروف شیشه ای پیدا کردند و می کنند
بطور کلی باید گفت شیشه ماده ایده آلی برای ظروف بسته بندی یا ترکیبی از کارایی، بهداشتی، و زیبایی آن است. به عنوان یک مثال زنده می توان اذعان داشت که در بسیاری از کشورهای پیشرفته
عمده ترین تولید کنندگان مواد غذایی (بخصوص غذای کودکان) استفاده از ظروف شیشه ای را در
روش کار خود قرار داده اند . با تمام اینها هرچند که شیشه وسیله مناسبی برای بسته بندی بعضی مواد است برای برخی کالاهای خاص بهترین ماده بسته بندی است .
پس از اشنایی با روشهای تولید شیشه نوبت به جارهای شیشه ای است و همانطور که گفتیم دارای کاربرد بسیاری هستند.
تولید کندگان بسیاری با روشهای سنتی در گوشه وکنار شهرهای ایران همچنان مشغول به تولید شیشه هایی با کیفیت و زیبا ، این صنعت کهن را پاسداری می کنند و همچنین کارخانجات تولید اتوماتیک جارهای شیشه ای جهت تامین نیاز بسیاری از کارخانجات مواد غذایی و کسب و کارهای کوچک خانگی کمر همت بسته اند وشاید یکی از قدیمی ترین کارخانجات تولید شیشه که می توان اشاره نمود شرکت شیشه سازی مینا است که از سال 1346 حدود50 سال در تولید شیشه و خدمت به مردم پابرجاست
وهمچنین گروه صنغتی شیشه کاوه یکی از برگترین تولید کنندگان شیشه وبلور و تولید بطری و جارهای شیشه ای می توان نام برد.
همچنین تولید کنندگانی چون شرکت زیبا سازان و شرکت نیلوفر که پیشتاز تولید جارهای شیشه ای دکوری و تزینی جهت استفاده در سرویس جهیزیه و آشپزخانه هستند .
وبالاخره مجموغه تولیدی ما () با تولید جارهای شیشه ای و پت واولین تولید کننده دربهای پیچی (کانتینری) به روش ( میسن جار) افتخار دارد که طی سالها در خدمت مردم و کشور ایران به وظایف خود در جهت هرچه بهتر شدن کیفیت زندگی هم میهنانش تلاش نماید .
جارها انواع و جنسهای مختلفی دارند که هرکدام بسته به نوع نیاز و نوع محصول مورد استفاده قرای می گیرند . جارهای شیشه ای و پت پرکاربردترین آنها هستند پت نوع خاصی از پلاستیک است.جارهای شیشه ای و پت در مدلها و اندازه های مختلف در بازار یافت می شود که می توان به مدلهای گرد ، مربع ، شش ضلعی ، چند ضلعی و استوانه ایهای کوتاه و بلند اشاره کرد. همچنین می توان جارها را در مدلهایی با دهانه هایی با قطرهای متفاوت دسته بندی کرد . که موارد استفاده از جارها در صنایع غذایی مختلف مانند عسل ، مربا ، ترشیجات ، خیارشور ، زیتون قهوه ، دمنوش ، سس ، کشک ، حبوبات ، آ جیل ، دانه های روغنی ، چای ، سالاد ، خاویار ، خرما وزغفران و نگهداری حبوبات در آشپزخانه و غیره اشاره نمود
فروشندگان عسل در گوشه و کنارایران عزیز بخش عمده خریدارن شیشه و پتهای جار هستند که برای بسته یندی عسل به طور دستی و اتوماتیک از جارهای شیشه ای و پت استفاده می کنند.و همچنین کسب و کارهای خانگی کوچک که برای بسته بندی محصولات خانگی خود شامل ترشی ، مربا ، سالاد و دسر درکافی شاپها استفاده می شود.
